Prof. dr. Pieter Vos is hoogleraar ethiek en geestelijke verzorging bij de krijgsmacht aan de Protestantse Theologische Universiteit in Utrecht, met een leerstoel die mede wordt ondersteund door Hulp voor Helden.

Volgens Pieter Vos "bestaat er een lange christelijke traditie die de ‘theorie van de rechtvaardige oorlog’ wordt genoemd." Hij legt uit: "De kern van deze traditie is dat oorlog verschrikkelijk is en tot het uiterste vermeden moet worden, maar soms toch gerechtvaardigd is." Om oorlog te rechtvaardigen, zijn er door de tijd heen strikte criteria opgesteld, zoals een rechtmatige autoriteit (legitieme overheid), een rechtvaardige reden (de verdediging van burgers), en een juiste intentie (herstel van recht, orde en vrede), naast enkele andere voorwaarden.

Volgens Pieter Vos behoort "de theorie van de rechtvaardige oorlog tot de mainstream van de theologie en de kerken." Hij merkt echter op dat "in de twintigste eeuw deze manier van denken ter discussie is gesteld, zowel in de katholieke als in de protestantse theologie." Na de verschrikkingen van twee grote wereldoorlogen en vele andere gewapende conflicten in Europa, zagen veel theologen de theorie van de rechtvaardige oorlog als een te gemakkelijke legitimatie van oorlogsgeweld. "In plaats daarvan ontwikkelden ze het idee van ‘rechtvaardige vrede’, waarbij de nadruk werd gelegd op het versterken van vrede, geweldloosheid, en het beschermen van burgers, bijvoorbeeld door vredesmissies onder internationaal mandaat," aldus Vos.

"De kern van de theorie van rechtvaardige oorlog is dat oorlog verschrikkelijk is en tot het uiterste vermeden moet worden, maar dat het soms toch gerechtvaardigd is."

De escalatie van de oorlog in Oekraïne in 2022 heeft de grenzen van deze benadering getoond. Aanhangers van de ‘rechtvaardige vrede’, zoals in de Evangelische Kirche in Duitsland, werden geplaatst voor de vraag of een land (Oekraïne) dat door een agressor (Rusland) wordt aangevallen het recht heeft om zichzelf te verdedigen. De aanhangers van ‘rechtvaardige vrede’ bleken dit recht veelal te erkennen en geen strikt pacifistische opvatting aan te hangen. Hun ethische kader bleek echter niet goed in staat om dit recht op verdediging ook te onderbouwen. Ze konden dit eigenlijk alleen door toch weer terug te vallen op de kernelementen van de theorie van de rechtvaardige oorlog.

Pieter Vos stelt dat "de rechtvaardige vrede-denkers hun reserves houden bij de ‘rechtvaardige oorlog’." In zijn lezing legde hij uit dat "er een onderscheid is tussen een meer permissieve opvatting van rechtvaardige oorlog en een meer restrictieve visie." Volgens Vos ziet de eerste visie oorlog als een middel van de staat om recht te doen, kwaad te bestrijden en straf op te leggen, terwijl "de tweede visie de inzet van militaire middelen alleen gerechtvaardigd acht als reactie op brute agressie en ter bescherming van burgers en hun rechten." Hij betoogde verder: "‘Rechtvaardige vrede’ kan niet zonder deze tweede variant van ‘rechtvaardige oorlog’. Omgekeerd is ‘rechtvaardige vrede’ nodig om via vrede en verzoening concreet invulling te geven aan het uiteindelijke doel van vrede van een ‘rechtvaardige oorlog’."

Geïnteresseerd in dit thema? Kom dan op 31 oktober 2024 naar de protestantse lezing in de Kloosterkerk, Den Haag. Klik op onderstaande afbeelding voor meer informatie en aanmelding.